Wydawca treści Wydawca treści

Ochrona lasu

05.01.2023 | Marek Sternal

Wiedza o procesach zachodzących w przyrodzie i kontrola stanu środowiska leśnego pozwalają leśnikom na wczesną diagnozę zagrożeń, mogących wpłynąć negatywnie na stan lasu. Każdego roku podejmują oni działania mające na celu zachowanie trwałości lasu i zwiększenie jego naturalnej odporności na czynniki szkodotwórcze.

Ochrona lasu jest podstawową dziedziną działalności gospodarczej w Nadleśnictwie Zielona Góra, której celem jest zabezpieczenie lasu przed szkodami. Lasy Nadleśnictwa położone są w sąsiedztwie ośrodków miejskich (Zielona Góra, Czerwieńsk), co powoduje szereg zagrożeń dla elementów środowiska przyrodniczego.
 
Zagrożenia dzieli się na trzy grupy:
  • biotyczne - szkodliwe owady, grzyby pasożytnicze, ssaki roślinożerne
  • abiotyczne - susze, silne wiatry, przymrozki wczesne i późne, śnieg, ulewne deszcze, wysokie i niskie temperatury
  • antropogeniczne - wywołane przez człowieka: pożary, zaśmiecanie lasu, intensywna penetracja terenów leśnych przez turystów i zbieraczy runa, zanieczyszczenia przemysłowe.
 
Zagrożenia biotyczne
Nawet niewielkie owady mogą pokonać olbrzymie drzewo, żerując w drewnie, na liściach i korzeniach drzew. Teren Nadleśnictwa Zielona Góra jest zagrożony masowym pojawieniem się szkodników pierwotnych (tzw. liściożernych): brudnicy mniszki, barczatki sosnówki, strzygoni choinówki, boreczników, poprocha cetyniaka. 
 
Pojawom tego typu szkodników sprzyjają jednogatunkowe drzewostany iglaste, w przypadku Nadleśnictwa Zielona Góra, jest to znaczy udział sosny zwyczajnej.
W wyjątkowych przypadkach, kiedy zagrożona jest trwałość lasu, leśnicy mogą być zmuszeni do przeprowadzenia tzw. zabiegów agrolotniczych – oprysków samolotowych, które poprzedzone są przeprowadzeniem procedur opisanych w ustawie o ochronie roślin i spełnieniem wszelkich wymogów prawa unijnego i krajowego. Opryski agrolotnicze przeprowadzane są z użyciem substancji aktywnej w bardzo niewielkiej, w przeliczeniu na ha powierzchni, ilości (np. 0,1l środka na 1 ha powierzchni lasów).
Zanim jednak dojdzie do podjęcia decyzji o wykonaniu zabiegów samolotowych, leśnicy w ciągu roku prowadzą szereg obserwacji i działań prognostycznych, mających na celu określenie zagrożenia dla lasu. Do takich czynności należą m.in.:
 
  • jesienne poszukiwania - wykonywane zgodnie z obowiązująca Instrukcją Ochrony Lasu poszukiwania służące do oceny zagrożenia drzewostanów sosnowych przez szkodniki liściożerne, głównie takich gatunków jak: barczatka sosnówka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, siwiotek borowiec, osnuja gwiaździsta oraz gatunków z rodziny borecznikowatych. Poszukiwania prowadzi się na partiach kontrolnych składających się z 2 powierzchni próbnych (poszukiwania w ściole i na strzale drzewa - tzw. metoda dwóch drzew).
  • lepowanie - polega na nakładaniu na pnie drzew opasek lub pierścieni z lepu przeciwgąsienicowego w celu uniemożliwienia gąsienicom przedostania się do koron drzew. Jest to zabieg prognostyczny, który ma na celu określenie terminu wylęgu gąsienic z jaj, kuliminacji i zakończenia ich wędrówek w korony drzew.
    Nadzwyczajną wiosenną kontrolę wędrujących gąsienic w korony drzew prowadzi się na wyznaczonych drzewach lepowych, w terminie wyznaczonym przez Zespół Ochrony Lasu.
  • ścinanie drzew na płachty - jedna z form prognozowania zagrożenia drzewostanów, polegająca na liczeniu gąsienic żerujących w koronie drzewa. To takie ścinanie drzewa, aby cała korona upadła na rozłożony materiał nie zahaczając wcześniej o gałęzie innych drzew, a następnie szczegółowe przejrzenie wszystkich gałązek i policzenie znajdujących się tam gąsienic. Pozwala to określić stopień zagrożenia drzewostanu poprzez określenie gatunku i stadium rozwoju szkodnika oraz optymalnego momentu do ewentualnej walki z nim.
Starsze drzewostany iglaste narażone są na szkody od szkodników wtórnych (uszkadzających drewno) takich jak cetyńce, korniki i przypłaszczek granatek. Ochrona przed tymi szkodnikami polega głównie na wyznaczaniu, terminowym usuwaniu i wywożeniu z lasu drzew zasiedlonych, utylizacji resztek powstałych podczas pozyskiwania drzew (gałęzie, kora), terminowym wywozie pozyskanego drewna z lasu, a w razie jego pozostawania w lesie w okresie wiosennym i letnim – korowaniem i wykładaniem pułapek wabiących.
 
Zagrożenia ze strony szkodników wtórnych nakładają się ze szkodami od grzybów. Uszkodzenia spowodowane obecnością grzybów to przede wszystkim huba korzeniowa na gruntach porolnych.
Na szkółkach i w uprawach szkody są powodowane przez mączniaka dębu.
 
Bardzo ważnymi sprzymierzeńcami leśnika w walce z nadmiernym rozmnożeniem się szkodliwych owadów są ptaki. Aby poprawić ich warunki bytowania, na drzewach montowane są budki lęgowe. Zimą, gdy panują trudne warunki, na terenach gdzie znajdują się remizy leśne, ptaki dokarmiane są specjalnie wywieszana karmą.
 
Choć zwierzęta leśne są naturalnymi mieszkańcami lasów, przed niektórymi gatunkami leśnej zwierzyny (jeleń, sarna, łoś, dzik) trzeba las ochraniać  – zwłaszcza jego najmłodsze pokolenie. Tereny na których są posadzone drzewka (tzw. uprawy) ochrania się przez grodzenie, smarowanie repelentami, zabezpieczanie tubami oraz palikowanie cennych gatunków, a w młodnikach głównie przez zabezpieczanie sosny osłonkami z tworzywa biodegradowalnego. Zimą podczas wykonywania pielęgnacji młodników i drzewostanów pozostawia się zwierzynie ścięte gałązki na 2-3 tygodnie, co znacznie ogranicza spałowanie młodników.
 
Zagrożenia abiotyczne
Spośród czynników abiotycznych wpływających negatywnie na stan lasu, należy wymienić silne wiatry i huragany (jak np. orkan Ksawery w 2017 roku).
Silne wiatry czy trąby powietrzne mogą dokonać wielkiego spustoszenia w lesie. Niektóre drzewa uginają się, natomiast inne zostają wyrwane z korzeniami lub złamane. W szczególności narażone są słabe, chore i wiotkie rośliny. Powalone drzewa się usuwa, ale odnowienie zniszczeń zajmuje wiele lat. Silne wiatry w dziesięcioleciu zniszczyły las na powierzchni ok. 102,05 ha, uszkadzając szczególnie korony drzew i zwarcie drzewostanu. Aktualnie uszkodzenia te nie wpływają na stan zdrowotny i sanitarny lasu ale mogą sprzyjać rozwojowi szkodników wtórnych.
 
Zagrożenia antropogeniczne
Lasy Nadleśnictwa Zielona Góra charakteryzują się najwyższym, I stopniem zagrożenia pożarowego. Największe natężenie występowania pożarów występuje wczesną wiosną, z powodu wypalania traw, oraz latem, ze względu na wysokie temperatury powietrza i niską wilgotność ściółki. Dopiero jesienią zagrożenie pożarowe znacznie się zmniejsza. Straty powstałe w wyniku pożarów często są niewymierne. W płomieniach giną liczne gatunki fauny i flory łąkowej i leśnej, następuje zubożenie przyrody. Bardzo rzadko las płonie od uderzenia pioruna, a najczęściej jest po prostu efektem bezmyślności człowieka.
W poprzednim roku ilość i powierzchnia pożarów niestety uległa zwiększeniu. W ostatnich trzech latach przedstawia się to następująco:
  • 2020 rok – 12 pożarów o powierzchni spalonej 1,21 ha, gdzie przeciętna powierzchnia jednego pożaru to 0,10 ha
  • 2021 rok – 9 pożarów o powierzchni spalonej 0,47 ha, gdzie przeciętna powierzchnia jednego pożaru to 0,05 ha
  • 2022 rok – 39 pożarów o powierzchni spalonej 3,19 ha, gdzie przeciętna powierzchnia jednego pożaru to 0,08 ha
Bardzo ważnym czynnikiem kształtującym zagrożenie pożarowe w poszczególnych porach roku są warunki meteorologiczne, takie jak: opady atmosferyczne, prędkość i kierunek wiatru, natężenie promieniowania słonecznego, temperatury powietrza i wilgotności powietrza. W sezonie palności codziennie określany jest stopień zagrożenia pożarowego, podawany na godz. 9.00 i 13.00. Przy wystąpieniu najwyższego stopnia zagrożenia pożarowego i utrzymującej się przez co najmniej pięć kolejnych dni wilgotności ścioły leśnej mierzonej o godz. 9.00 poniżej 10 proc. nadleśnictwo obligatoryjnie wprowadza zakaz wstępu do lasu.
Największe zagrożenie pożarowe na terenach leśnych spowodowane jest nieprzestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych przez ludzi przebywających w lesie. Z ustawy o lasach wynika m.in., że w lasach i 100 metrów od nich nie można używać otwartego ognia (wyjątkiem są miejsca specjalnie do tego celu wyznaczone). 
 
Szkody powodowane przez czynniki antropogeniczne to szkody związane z działalnością człowieka w środowisku przyrodniczym. Uboczne skutki tej działalności stanowią obecnie jeden z najtrudniejszych problemów gospodarstwa leśnego.
Do bezpośrednich negatywnych oddziaływań człowieka (tzw. szkodnictwo leśne) na lasy należą:
  • wywożenie śmieci do lasu,
  • ruch pojazdów mechanicznych na terenach leśnych (samochody osobowe, quady, crossy itp.),
  • wzniecanie pożarów (umyślne, względnie przypadkowe),
  • kradzieże drewna, siatki grodzeniowej, sadzonek leśnych, 
  • kłusownictwo,
Przeciwdziałaniem szkodnictwu leśnemu zajmuje się Straż Leśna.
 
W ochronie lasu obowiązuje zasada profilaktycznego działania. Ważną zasadą ochrony lasu jest minimalizacja szkód ekologicznych, które mogą wystąpić na skutek wykonywanych zabiegów. Stosowane zabiegi zapewniają stan równowagi i jak najmniejsze skutki uboczne w ekosystemach leśnych. Wszelka działalność w zakresie ochrony lasu jest prowadzona w oparciu o: Instrukcję Ochrony Lasu, prognozy występowania szkodliwych owadów, właściwą ocenę. 
 
 
Zobacz »